شمال نیوز:  طرح  بی آمایش ، کذایی ، واژگونه با ابهامات غیرقابل حل انتقال آب دریای مازندران ( خزر ) ابعاد زیادی دارد که  می بایست ضمن رد و انکار به ابعاد و ترهات هولناک آن پرداخته اذهان همگی را روشن نمود . بحث خسارت‌های زیست‌محیطی فقط یکی از این ابعاد است، درحالی که ابعاد اقتصادی، اجتماعی فرهنگی و عدالت اجتماعی موارد مهم دیگری است که نباید آنها را در اجرای طرح نادیده گرفت.

صرف نظر از هزینه بسیار سنگین برای اجرای پروژه  که فقط یکی از ابعاد اقتصادی آن است، هزینه‌های اقتصادی دیگری هم دارد ، به طور مثال میزان بهره‌وری آب در مبدا و بویژه مقصد و این نکته مهم که آیا هم اکنون از آب موجود در حوزه مقصد بدرستی استفاده می‌شود یا نه و آب انتقالی قرار است به چه مصارفی برسد، باید بررسی مطالعاتی شود. آمایش سرزمین و توجه به ظرفیت‌های هر منطقه نیز مساله دیگری است که نادیده گرفتن آن بسیار خطیر است.

مردمی که در فلات مرکزی و از هزاران سال پیش زندگی و فرهنگ خود را بر اساس کم‌آبی شکل داده‌اند، با دریافت حجم عظیم آب از طریق فرآیند انتقال، سبک و سیاق زندگی اجتماعی فرهنگی خود را از دست خواهند داد، علاوه بر این عدالت اجتماعی نیز ممکن است مورد چالش قرار گیرد، زیرا در جایی که هنوز مردم مازندران از آب شرب با کیفیت بی‌بهره‌اند، انتقال آب شیرین و تصفیه‌شده از پیش چشم آنان به دیگر نقاط کشور تشویش عمومی اعتراضات  و حتی درگیری های قومی _ استانی احتمالی آنان را در پی خواهد داشت.

آب می‌تواند مبدا اتحاد و یا اختلاف میان اقوام شود و توجه به این مهم در تصمیم‌گیری و برنامه‌ریزی‌ها ضروری است، از طرفی برای رسیدن به یک توسعه پایدار و جلوگیری از بروز هرگونه اختلاف و پیامدهای منفی یک طرح باید همه ابعاد مذکور مورد توجه و رسیدگی قرار گیرد، در همین راستا معمولا برای اجرای چنین طرح‌های بزرگی در دنیا، یکی دو دهه وقت گذاشته می‌شود، درحالی که چنین وقتی برای این طرح صرف نشده است.

انتقال آب دریای مازندران به سمنان بازتاب منفی در میان اهالی رسانه ها و مردم داشته است از اینطرف با مداقه کارشناسی و تخصصی 21 دلیل کارشناسی و فنی برای مخالفت بسیار جدی  با  انتقال آب دریای مازندران به استان سمنان وجود دارد که از جمله آنان می توان به موارد زیر اشاره کرد :

1) بزرگترین شکافی که بر این طرح غیرعلمی و ضدملی وارد است عدم هرگونه آمایش سرزمین است که مطلق در آن دیده نشده و در کنار آن عدم وجود اطلاعات کافی جهت بررسی موضوع از جنبه های فنی و زیست محیطی می باشد. چنانکه اطلاعات پایه و درست و دقیق از محل اجرای پروژه و وضعیت زیست محیطی آن نداشته باشیم قطعا تحلیلهای درستی نیز نمی توان انجام داد. درحقیقت آمایش سرزمین که اولین گام انجام ارزیابی صحیح است در این پروژه وجود ندارد ضمن اینکه با وجود این سطح اطلاعات اجرای پروژه که بسیار عجولانه و غیر علمی است جز تخریب و ایجاد هزینه های زیست محیطی و اقتصادی برای کشور هرگز چیزی در بر نخواهد داشت.

2) با توجه به مجاورت محل طرح با نیروگاه نکا و همچنین بندر امیر آباد ارزیابی اثرات تجمعی cia باید انجام گردد.

3) با توجه به حساسیت زیست محیطی منطقه لازم است ظرفیت برد اکولوژیکی منطقه تعیین شود که متاسفانه به دلیل عدم وجود اطلاعات لازم برآورد کردن آن در زمان کوتاه میسر نخواهد بود.

4) علیرغم نزدیکی پروژه به مناطق حساس زیست محیطی و قرار گرفتن در حاشیه خزر نقشه مناسبی با مقیاس مناسب که قابلیت بررسی داشته باشد ارائه نشده است و فقط تصویر ماهواره ای از Google earth ارایه شده است که نشان دهنده عدم وجود دقت در تهیه گزارش می باشد. نقشه باید موقعیت پروژه های اجرا شده در بندر امیرآباد، طرحهای دردست توسعه در بندر و محدوده طرح انتقال آب، نیروگاه نکا، مراکز جمعیتی موجود در محدوده طرح و ... را داشته باشد.در حقیقت مشاور با کم اهمیت انگاشتن طرح و در نظر نگرفتن ظرفیت برد اکولوژیکی منطقه با وجود صنایع و آلودگیهای متعدد در منطقه روندنابودی منطقه را تسریع می نماید.

5) نزدیکی به مناطق حفاظت شده خیبوس و انجیل سی و عبور 3 کیلومتری خط انتقال از داخل منطقه حفاظت شده اساس و نیز وجود گونه های ارس و زربین در مسیر و سایر گونه های جنگلی ممنوع القطع و حفاظت شده و همچنین تهدید حیات جانوران منطقه به دلیل از بین رفتن زیستگاهشان در فرایند اجرای پروژه جزء نکات منفی بااهمیت طرح است. گونه های شمشاد خزری، زربین،آزاد و ارس  جزو گونه های ارزشمند و اندمیک منطقه بوده و براساس ماده یک قانون حفظ حمایت از منابع طبیعی و ذخائر جنگلی مورخ 5/7/71 جزو ذخائر جنگلی محسوب شده و قطع آنها ممنوع است.

6) غلظت خروجی آب شیرین کن ها50 گرم بر لیتر یعنی بیش از 4 برابر شوری معمولی خزر است که با توجه به حساسیت منطقه دریایی طرح و وجود گونه های بومی 24 درصد گونه های موجود در محدوده طرح بومی منطقه هستند. ، وجود گونه های متعدد فیتوپلانکتون و زئوپلانکتون در منطقه که حلقه اول زنجیره غذایی هستند که در نهایت به فک خزری به عنوان گونه ای در معرض خطر انقراض می رسد و نیز شیرین و یا لب شور پسند بودن آبزیان منطقه نابودی کامل گونه های منطقه، حیات جانوری و گیاهی منطقه و آسیب های جدی به محیط زیست فیزیکی و زیستگاههای دریایی و ساحلی را در برخواهد داشت.توجیهاتی از قبیل رهاسازی پساب در عمق زیاد به هیچ وجه اثربخش نمی باشد.

7) در مسیر انتقال خط لوله با رودخانه هایی که محل تردد و تخم ریزی ماهیان هستند تقاطع دارد که باعث قطع سیکل زیستی گونه ها و درنهایت منجر به کاهش تولید مثل و نابودی گونه های رودخانه ای طول مسیر انتقال می گردد.

8) مساحت و تعداد ونوع گونه هایی که در مسیر قطع می گردند که شامل ارس و زربین نیز می شود مشخص نیست.

9) در طول مسیر بیش از 120 هکتار اراضی کشاورزی آبی، 21 هکتار باغات، 10 هکتار دیم و 94 هکتار منابع طبیعی و جنگل از بین خواهد رفت که مورد محاسبه قرار نگرفته و هزینه های اکولوژیکی و زیست محیطی ناشی از این تخریب باید در معادلات هزینه- فایده پروژه مدنظر قرار گیرد. به این موارد باید هزینه های اکولوژیکی و اقتصادی ناشی از از بین رفتن گونه های اقتصادی و صیادی و همچنین سایر گونه های موجود در محل آب شیرین کن نیز اضافه گردد.

10) با توجه به وجود پره های صیادی در منطقه و از بین رفتن منبع درآمد مردم بومی منطقه و همچنین اثرات جانبی ناشی از آن مانند مهاجرت، بیکاری و ... باید در محاسبات پروژه از ابعاد اقتصادی و اجتماعی و همچنین زیست محیطی مد نظر قرار گیرد که متاسفانه اصلا به آن پرداخته نشده است.

11) نظرات مردم تحت تاثیر پروژه در محدوده های مستقیم و غیرمستقیم و در سطح شهرستانهای مسیر انتقال باید مورد بررسی قرار گیرد و در ارزیابی اثرات مورد توجه قرار گیرد که اصلا به آن پرداخته نشده است.

12) مباحث حقوقی مطروحه در مورد دریای خزر و عضویت ایران در کنوانسیون تهران و پروتکل های مربوطه نیز باید مورد بررسی قرار گیرد.پروتکل ارزیابی اثرات فرامرزی کتوانسیون تهران از این دست پروتکل ها است.

13) وجود ماهی سفید، گاوماهیان و ماهیان خاویاری ( باارزش بین المللی بعنوان ارزشمندترین آبزی خوراکی در سطح جهان و آبهای کل کره زمین ) که ارزش زیستی و نیز تجاری دارند باید مدنظر قرار گیرد که در حد بیان در گزارش به آن اشاره شده است.

14) مسیر اعلام شده در گزارش با مسیری که در پیمایش زمینی ارایه شده است متفاوت می باشند که لازم است این موضوع نیز مجددا مورد بررسی قرار گیرد. به طور کلی اطلاعات  ارایه شده در بسیاری موارد ناقص و گاهی اوقات متناقض می باشد که متاسفانه نشان دهنده عدم شناخت درست مجری از طرحی است که قصد اجرای آن را دارد و قطعا اجرای طرح به این صورت به ضرر منافع ملی خواهد بود.

15) یکی از اهداف طرح تامین آب شرب و صنعتی در استان سمنان اعلام شده است که با توجه به مسایل متعدد اکولوژیکی و زیست محیطی مطروحه در دنیا در اکثر کشورها از انتقال آب بین حوضه ای پرهیز می گردد. آیا صرفه جویی در مصارف کشاورزی و بهینه ساختن مصرف آب در این بخش و سایر بخشها، اجرای طرحهای مدیریت آبخوان و آبخیز با صرف هزینه های بسیار پایین تر نمی تواند تامین  کننده این هدف باشد؟

16) آلودگی های ناشی از شیرین کن ها  مانند آلودگی هوا، افزایش غلظت فلزات سنگین در منطقه، لجن های حاصله و ... به چه صورتی قرار است در منطقه ای با حساسیت بالای اکولوژیکی مدیریت شود.

17) با توجه به نتایج ارزیابی حاصله که فاصله بسیار زیادی بین اثرات منفی بالای حاصله درمبدا(استان مازندران) و اثرات مثبت ناچیز در مقصد (استان سمنان) وجود دارد توجیه طرح موردتردید جدی قرار می گیرد.

18) همانطور که در بندهای قبلی ذکر شد پیشنهاد های ار ایه شده توسط مشاور در بخش ساحلی و دریایی به دلیل کمبود اطلاعات که مشاور نیز به آن اشاره نموده است قابل اتکا نیست و عملا اثرات اجرایی آنها نیز قابل اعتماد نمی باشد.

19) طرح فوق با بند 3 ماده 6 برنامه جامع حفاظت از جنگلهای شمال کشور مصوب 24/6/82 به شماره 16276ت26239ه مبنی بر حذف فعالیتهای عمرانی ناسازگار و مخرب جنگلهای کشور مغایرت دارد.

20) با توجه به جهات ذکر شده فوق و نامه های معاونت های دریایی، طبیعی و اداره کل حفاظت محیط زیست مازندران  و نواقص اطلاعاتی موجود اجرای پروژه در این شرایط و با این ابهامات قطعا حاصلی جز اتلاف منافع ملی، تخریب محیط زیست و از بین بردن منطقه میانکاله به عنوان ذخیره گاه زیستکره که مورد توجه و حمایت سازمانهای بین المللی نیز می باشد حاصل دیگری نخواهد داشت.

21) تناقضات متعدد در سایت ها، سخنرانی ها، گزارشات رسمی دستگاههای متولی و مسئولان رسمی پروژه نشان از ابهامات متعدد در پروژه دارد که متاسفانه وارد شدن به این طرح بدون اطلاعات کامل و با این شرایط و تخریبهای حاصله به هیچ وجه به صلاح نمی باشد و اینکه با مدیریت های کم هزینه تری مانند مدیریت آبخیز و آبخوان، بهینه سازی روشهای مصرف و بهره برداری آب در مقصد و اندیشیدن به راههای کم مخاطره تر و ارزان تری در مقصد به ویژه در شرایط فعلی کشور  بیشتر به صلاح نزدیک است و واقع نگرانه تر نیز می باشد.
 
22) خزر یک دریاچه بسته است و آستانه تحمل دریاچه‌ها در مقابل دستکاری‌های انسان بسیار پایین بوده و هر نوع دست‌اندازی به اکوسیستم‌های بسته مانند خزر موجب خسارت‌های جبران‌ناپذیری می‌شود.
 
23) برداشت آب از دریای خزر موجب افزایش شوری آب، پسروی آب دریای خزر، بهم خوردن اکوسیستم طبیعی، به خطر افتادن زیستگاه ماهیان و سایر موجودات زنده در دریای خزر، گرم شدن تدریجی آب و بهم خوردن زنجیره حیات در اکوسیستم با ارزش خزری می‌شود.
 
24) استفاده از روش‌های کشت گلخانه‌ای، توسعه ارقام سازگار با شرایط کم آبی، استقرار صنایعی با نیاز کم آب، افزایش بهره‌وری از آب در مناطق کویری و بیابانی، توسعه روش‌های نوین آبیاری و هوشمند کردن مصرف آب در بخش‌های مختلف کشاورزی، صنعت و مصارف خانگی، تصفیه و بازچرخانی کامل فاضلاب شهری و روستایی و استفاده مجدد آن در بخش های کشاورزی و خدمات شهری و غیر شرب از جمله راهکارهای مدیریت منابع آبی و بهبود کم آبی در استان‌های مرکزی است  . از طرفی در مسیر انتقال از ارتفاع پست دریا به سمت ارتفاعات کوه می‌رود تا به استان سمنان برسد و بخشی از این آب تبخیر می‌شود که موجب هدر رفت آب است و از سویی دیگر پمپاژ آب دریا بسیار هزینه بردار است و انرژی بسیاری مصرف می‌کند.
 
25) آب دریای خزر لب شور است و زمانی که در پروژه انتقال آب دریای خزر به سمنان از دستگاه‌های آب شیرین کن در مجاورت دریا استفاده شود و نمک‌ها به دریا بازگردد موجودات ریز نمی‌توانند در برابر شوری بیش از حد دوام بیاورند و تنوع زنجیره غذایی دریا همچنان کاهش پیدا می‌کند و همین چند گونه باقی مانده از بین می‌روند و ممکن است مجری این پروژه بخواهد آب را برداشت کند و پس از شیرین کردن آب، شوری را وارد دریا نکند و از آن نمک استحصال کند که البته این کار نیز سخت است همچنین با مکش و پمپاژ آب موجودات دریا به سمت دستگاه آب شیرین کن و کانال انتقال آب می‌روند و ماهی‌ها آسیب دیده ، نابود میشوند، در ارتفاعات  باقی مانده جنگل‌های هیرکانی که بخش زیادی از این جنگل‌های ارزشمند در طی سال‌ها در اثر تغییر کاربری زمین‌ها، جاده سازی، شهرسازی و کشاورزی از بین رفته است و مسیر انتقال آب از این جنگل‌های ارزشمند عبور می‌کند منهدم کننده اکوسیستم‌های جنگلی است.
 
26) انتقال آب دریای خزر به سمنان سطح آب دریا را  شدیدا" کاهش داده  و در نتیجه در استان‌های شمالی کشور تغییر اقلیم به وجود می‌آید، با اجرای این پروژه طی چند سال آینده فاصله شهرهای ساحلی از دریا دورتر می‌شود و همچنین آب دریا از اسکله‌هایی که بنادر استان‌های شمالی احداث کردند فاصله گرفته و کشتی‌ها به گل می‌نشیند که باید اسکله‌های جدید احداث شود و همچنین نیروگاه برق شهید سلیمی نکا که کنار دریا واقع شده با دورتر شدن از دریا متحمل خساراتی می‌شود.
 
27)  فوک خزری تنها گونه پستاندار دریای خزر و  گونه ممتاز خزری بین تمامی فوک های جهان جز گونه‌های در معرض خطر انقراض است که سالانه به سمت ساحل دریای مازندران می‌آیند و با تبخیر آب، کاهش سطح، حجم و عمق آب دریا و افزایش شوری آب؛ نابودی حیات فوک خزری در سواحل ایرانی این دریا حتمی است .
 
28) انتقال آب دریای خزر به سمنان یک راه حل کوتاه مدت برای مشکل کم آبی استان سمنان است که اگر اجرا شود شاید تا 10 سال آینده سمنان و سه استان شمالی همه با هم با مشکل کم آبی، خشکسالی و تغییر اقلیم مواجه شوند و در واقع مشکل کوچک امروز را وسعت می‌دهند و در دهه آینده به مشکلی حل نشدنی تبدیل می‌شود.
 
29) تنها و تنها راه حل علمی و اصولی و جایگزین منطقی طرح کذایی موصوف ،  تصفیه و بازچرخانی فاضلاب، مدیریت بهتر آبخیزداری و جمع‌آوری آب‌های سطحی و رودهای فصلی، تولید محصولات کشاورزی با مصرف کم آب، نظارت و جلوگیری از احداث چاه‌های آب غیرمجاز، کشت نکردن اقلام غیراستراتژیک کشاورزی، کشاورزی فراسرزمینی و اجاره زمین در کشورهای پرآب، کشاورزی با روش آبیاری قطره‌ای، باروری ابرها در مناطق کویری، جیره‌بندی و تعیین سرانه مصرف آب در بخش‌های مختلف، گذاشتن جریمه‌های سنگین برای صنایع مختلف در استان‌های مرکزی و کنترل مصرف آب خانگی از جمله راهکارهای مدیریت منابع آبی کشور است که با اجرای صحیح آن بخش بزرگی از مشکلات کمبود آب در استان‌های مرکزی حل می‌شود .
 
30) نهایت اینکه  طرح انتقال آب دریای خزر به فلات مرکزی ایران را که ریشه در نظریه نخ نما و مضحک  اتصال دریای خزر به خلیج فارس دارد، غیرقابل  طرح  و نظر بوده ، و  هدف از آن  برای مصارف خانگی، کشاورزی و صنعتی به استان‌های مرکزی از جمله سمنان عنوان شده، اما شوری آب دریاچه خزر 13 میلی‌گرم در هر لیتر است که  اساسا" قابل استفاده  و بحث در این زمینه‌ها نیست. از سوی دیگر، خاک سمنان و مناطق مرکزی قابل کشت نیست و بنابراین اجرای این طرح به هیچ وجه صرفه اقتصادی ندارد بویژه آنکه  طبق کنوانسیون خزر هر اقدام تأثیر‌گذاری درباره این دریاچه باید با موافقت همه کشورهای همجوار باشد. از آنجا که اجرای این طرح تبعات زیست‌محیطی و اقتصادی شدیدی برای کشورمان در پی دارد  یحتمل علاوه بر درگیری های قومی - استانی در داخل کشور موجبات درگیری های بین المللی ایران با کشورهای حاشیه دریای خزر را جدی فراهم آورد .
 
سینا معماری – زمستان 1396